Een foto leren lezen
Een leuke les van onze oud-leerkracht dhr Rost L.
- Wat valt me onmiddellijk op?
De eerste indruk. Indringende ogen, zwart wit, witte vingernagels.
Beschrijving. Een portret van Miles Davis, trompettist, met de handen gedeeltelijk voor het gezicht in zwart wit en een soort aura rond het hoofd.
Wat doet de foto met mij? De foto raakt me eerst en vooral door de dwingende blik. Het lijkt ook geen “perfecte” foto met de rafelige rand rond het hoofd. Dat maakt het wat mysterieus. Er is niets te zien buiten het hoofd en de handen/nagels hetgeen intrigerend is. Hij lijkt u te willen hypnotiseren/bezweren. Tegelijkertijd is ook een bepaalde onzekerheid te zien.
- Tot welk(e) genre(s) denk ik dat de foto(reeks) behoort? Werd er een duidelijke stijl toegepast? Draagt de foto(reeks) de ‘vingerafdruk’ van de fotograaf?
Deze foto is een portret. Anton Corbijn (geboren in 1955) is fotograaf maar daarnaast ook filmmaker, regisseur en grafisch ontwerper. Hij geniet nationale en internationale bekendheid en reisde in hoog tempo over de wereld om beroemdheden te fotograferen. Veel grote artiesten en musici heeft hij voor zijn lens gehad zoals Clint Eastwood, Johnny Depp, Mick Jagger en Kate Moss. Daarnaast is hij bekend geworden als hoffotograaf van de Ierse rockband U2.
Wat is nu zo kenmerkend aan de stijl van Anton Corbijn? Hij heeft bijna uitsluitend vastgehouden aan zwart-wit fotografie (behalve vb. vanaf 1990 de gekende vale, blauwe “paparazzi” foto’s). Na 1989 werden de foto’s vaak opgenomen met het kenmerkende vierkante formaat van de analoge Hasselblad. Vanaf 1989 gebruikte hij voor zijn afdrukken ook de speciale techniek van de lithprint, een afdrukmethode van barietpapier met een harde ontwikkelaar om grafische effecten met diepe zwarte tonen en krachtige hoge lichten te bereiken. Hiermee wordt de korrel van de negatieffilm ook krachtig versterkt, die daardoor een prominente rol in zijn afdrukken speelt. En de korrel was voor Anton Corbijn een metafoor voor de structuur van het leven. In de film Inside Out zegt hij hierover: “Een foto moet niet helemaal scherp zijn. Door de onscherpte en de korrel krijg je het gevoel dat het een beeld uit het echte leven is, een split second uit de werkelijkheid. Mijn werk ademt. De grove korrel is als een weefsel van het leven zelf.” Deze techniek is ontstaan doordat hij Japans papier gebruikte dat door een fout een bruine tint gaf op zijn zwart wit afdrukken. In de jaren 90 werd dit te veel nagebootst volgens hem en stopte hij daarmee. Bovendien werd de kwaliteit van het papier aangepast, verbeterd zodat het niet meer dezelfde bruine tint gaf, waardoor hij hiermee toch had moeten stoppen.
Het zijn dus vaak rauwe, contrastrijke zwart-wit portretten. Portretten met een sterke emotie en indringende blikken. Later bewerkt hij zijn ingescande negatieven ook digitaal. Nu is hij meer bezig met video en vooral film.
Deze foto is duidelijk herkenbaar als een Corbijn. Miles Davis is muzikant, een zeer belangrijk onderwerp in zijn werk. Zeker in zijn latere loopbaan zoekt hij mensen op die obsessief bezig zijn met hun vak en dat was Miles vast en zeker; zwart/wit, niet helemaal perfect volgens het boekje; korrelig hetgeen een weergave is van het leven zelf; het geeft iets extra weer over de persoon en is dus meer dan een gewone registratie van de persoon; laat de mens zien achter de muzikant/beroemdheid dus niet zomaar een portret in de setting van een optreden, backstage of met een instrument (heel uitzonderlijk is een instrument in beeld bij hem). Hij wil niet als muziekfotograaf worden gezien vandaar dat hij al zeer vroeg alles weglaat dat verwijst naar muziek (het gaat om de foto als foto en niet als muziekfoto). Hij gebruikt nadrukkelijk de lichtinval (haast altijd natuurlijk licht, behalve in specifieke reeksen zoals vb. a.somebody of paparazzi) en heeft een sterk contrast, met vaak nadruk op het zwart. Zoals reeds vermeld gebruikt hij vanaf 1989 heel vaak het vierkante formaat van zijn analoge Hasselblad. Deze foto is echter uit 1985, vandaar dit formaat. De foto diende volgens hem als voorbeeld voor Irving Penn (zie de handen van Miles Davis) en Annie Leibovitz (zie de foto met trompet).
- Met welk doel is de foto(reeks) gemaakt? Wat is de bedoeling van de fotograaf? Waar komt de foto terecht?
- In welke situatie werd de foto genomen? Wat gebeurde er rondom de fotograaf?
Miles Davis werd in 1985 in Montreal in een hotelkamer gefotografeerd. Geen high tech flits gedoe. Hij gebruikt geen lampen etc. maar werkt altijd met het aanwezige natuurlijk licht (behalve ook weer in specifieke gevallen zoals het tweede deel van a.somebody en de paparazzi reeks). Corbijn staat met z’n rug naar een groot raam, Miles Davis kijkt recht in de camera en in z’n pupillen zie je nog het raam en een silhouet van de fotograaf. In interviews vertelt Corbijn hoe hij vaak in zeer korte tijd moest werken. Hij kreeg vaak slechts enkele minuten. Hij moest dus zeer simpel te werk gaan (geen ingewikkelde belichting, geen extra assistent, geen extra attributen) en maximaal gebruik maken van de omgeving. Dit is trouwens zijn handelsmerk. Hij werkt haast uitsluitend in een omgeving van de muzikant/beroemdheid, zelden in een studio. Hij werkt ook meestal alleen, zonder extra hulp, waardoor er geen extra volk aanwezig is. Enkel in specifieke gevallen werkt hij samen met extra personeel. Dit is trouwens zijn laatste fotosessie voor het blad NME omdat de nieuwe hoofdredacteur een andere richting wilde uitgaan met het blad en de foto’s van Corbijn pasten daar niet in. Hij begon in 1979 te werken voor dit blad als freelancer maar werd geleidelijk aan de belangrijkste fotograaf voor dit blad.
- Is het een geplande of een ongeplande foto?
Dit lijkt een geplande ongeplande foto. Hij ging met opzet naar de hotelkamer voor deze foto, maar wist waarschijnlijk nog niet hoe hij Miles in beeld zou brengen. In hetgeen Corbijn zelf zegt werkt hij zeer intuïtief. Ter plaatse beslist hij vaak wat er op de foto komt en hoe de persoon wordt afgebeeld. Hij gebruikt de ruimte of zoals in dit geval laat hij de ruimte/omgeving weg. Ik heb niet gevonden hoe dit hier was. Ik weet niet wie het initiatief nam voor deze pose.
- Welke technische details vallen op?
De foto is korrelig, heeft ruis. Er is een kleine scherpte/diepte. De ogen en de groeven van de handen zijn zeer scherp. De oren en vooral de schouders zijn heel wazig waarschijnlijk omdat een groot diafragma, een brandpuntsafstand van misschien 100, een korte afstand tot het onderwerp en een full frame camera werden gebruikt.
- Gebruikt de fotograaf regels van de compositie of net niet?
De compositie lijkt statisch, maar de foto heeft heel veel dynamiek. Er is een symmetrie in de ogen en de handen. Bovendien is er verticale lijn van belichting van het voorhoofd over de neus tot aan de handen.Corbijn maakt heel typische beelden. De omgeving vormt daarbij een onlosmakelijk geheel met wat hij wil vertellen. Aan de andere kant laat hij de omgeving soms weg en is er enkel een close up. Dit kan afhangen van waar de foto wordt gemaakt, van de wens van het onderwerp of van de bedoeling van Corbijn.
- Mis je achtergrondinformatie die je zou helpen om de foto beter te begrijpen en te waarderen?
Er is redelijk wat achtergrondinformatie voorhanden verspreid over heel wat boeken, sites en video materiaal. Hijzelf is heel terughoudend met het geven van extra informatie over het maakproces en de bedoeling van een foto, omdat de kijker zo te veel wordt gestuurd. Fotografie heeft als meerwaarde dat elke foto op zichzelf kan worden bekeken en dat de kijker zijn verhaal erin kan lezen. Foto’s hebben bestaansrecht en zijn rijker indien de kijker ze onbevangen tegemoet treedt. Zijn zus Aaf meent dat gezien Anton vaak alleen was in zijn jeugd en niemand had op tegen te praten, hij meer begon te kijken. Opgroeien in een Nederlands dorp als zoon van een conservatieve dominee opende de kennismaking met popmuziek een heel nieuwe wereld voor Anton. Als 17 jarige, ondertussen wonen ze in de stad, gaat hij naar een optreden van een lokale band in Groningen. Hij zegt op verschillende momenten in interviews dat het meenemen van de camera van zijn vader hem een reden gaf om naar een optreden te gaan en nog meer een reden gaf om tot aan het podium te gaan. Verlegen als hij was, hielp dit. Hij was echter voldoende Nederlander om achteraf 5 van de 9 foto’s die hij had gemaakt op te sturen naar een muziekblad Muziek Parade. Drie werden gepubliceerd. Zijn obsessie voor muziek bepaalde zijn fotograferen. LP hoezen, muziek magazines, maar ook de documentaire fotografie van Ed van Elsken vormden hem. In de jaren ‘70 konden fotografen voor Vrij Nederland vernieuwend te werk gaan. Zij lieten zich ook inspireren door de rauwe onbevangen straatfotografie van Ed van Elsken. De nieuwe garde van Vrij Nederland, Corbijn en van Elsken waren onder de indruk van de dynamische, confronterende zwart/wit stijl van de straatfotografie van de New York School (vb. Robert Frank en Diane Arbus).
- Werkt de foto(reeks)?
De foto is zeer geslaagd. Hij is intrigerend, springt in het oog, vertelt iets over het onderwerp en blijft boeiend om naar te kijken.
Wat wilde de fotograaf bereiken? Hij wilde een foto maken die kon dienen voor een muziektijdschrift. Dit is een commerciële opdracht, maar hij slaagde erin om zijn stempel op de foto te drukken. Reeds vroeg in zijn werk gaat hij eigenzinnig te werk. Anton Corbijn koketteert met het feit dat hij geen opleiding tot fotograaf genoot. Maar hij heeft wel 18 maanden les gevolgd aan de Technische school voor fotografie in Den Haag en daarna ook stage gelopen bij Gijsbrecht Hanekroot. Toch heeft hij het vak al doende geleerd, met vallen en opstaan. Deze foto is niet zomaar een foto van een muzikant. Wie Miles Davis niet kent, zou de foto niet als “muziekfoto” catalogiseren. Het karakter van de persoon wil hij tonen.
Hoe deed hij dat? Door het onderwerp buiten de context van muziek weer te geven. Door de “persoon” weer te geven in de afbeelding en niet de muzikant. De persoonlijkheid van Miles Davis wordt zichtbaar in de foto. De foto is boeiend om naar te kijken gezien de compositie en het gebruik van zwart/wit en de korrel, de ruis. Corbijn gebruikt soms wel dan weer niet de omgeving. Hier maakt hij een close up. Zelf zegt hij dat hij geleerd heeft om zeer snel te werken. Vaak kreeg hij maar enkele minuten om enkele foto’s te maken. Daarom werkte hij meestal heel simpel, zonder assistenten en zonder extra belichting enkel met natuurlijk licht zoals hier.
Is hij daarin geslaagd? Zeer zeker! Het is een prachtige foto in een prachtig oeuvre. Zijn werk is inspirerend omwille van de persoonlijke aanpak. Als autodidact (min of meer dan toch) heeft hij altijd al zijn eigen weg bewandeld. Hij wilde nooit zomaar een muziekfotograaf worden, maar een fotograaf waarvan de foto’s op zichzelf betekenis/waarde hebben, ongeacht of het onderwerp is gekend door de kijker. De zwart/wit foto’s, waarbij het onderwerp in niet voor de hand liggende composities voorkomt en dat in een omgeving die afwisselend opgelegd is door de omstandigheden of door een persoonlijke keuze (vaak van de fotograaf) blijven met hun korrel en ruis fascineren doordat ze een weerspiegeling zijn van een wereld vol ruis en korrel. De wereld wordt voor een stukje gesluierd d.m.v. een foto. De fotograaf toont een stukje van de wereld op een persoonlijke manier. Hij kiest het onderwerp, wat ervan te zien zal zijn en hoe dit wordt getoond. Maar tegelijkertijd wordt de wereld ook ontsluierd doordat we via een foto iets leren over de wereld dat we nog niet kenden/zagen en dit door een foto te leren lezen. Het is duidelijk dat een foto geen registratie is van de werkelijkheid. Fotografie construeert een werkelijkheid en dat is wat Corbijn ook doet. In deze foto zien we een gedreven man (muzikant) met indringende ogen die met zijn handen zijn mond gedeeltelijk bedekt. Er zit een bepaalde hardheid in het beeld d.m.v. de ogen maar ook een breekbaarheid door de houding van de handen. De ogen tonen trouwens naast de hardheid ook een bepaalde treurnis. Wil Corbijn weergeven dat Afro Amerikanen vaak het zwijgen werd (wordt) opgelegd? Is Miles Davis verbaasd over iets of wil de fotograaf angst suggereren bij iemand die als stoer bekend staat? Ook de ring vraagt aandacht van de kijker. In 1981 trouwde hij voor een derde keer. Dit huwelijk hield stand tot 1988. De rafelige rand kan (onbewust) een verwijzing zijn naar Jazz, die ook onvoorspelbaar en soms rafelig kan zijn.
Anton Corbijn is een fotograaf, gevormd in de jaren ‘70, geïnspireerd door de dynamische, confronterende zwart/wit stijl van de straatfotografie van de New York School. Hij evolueerde in zijn stijl en keuze van onderwerp. Nu heeft hij meer aandacht voor film, maar hij blijft fotografen inspireren. Zijn beeldtaal is een boeiend onderdeel van de fotografie- en de muziekgeschiedenis geworden. Er is steeds een wisselwerking/spanningsveld geweest tussen het weergeven van de persoonlijkheid van een muzikant en het creëren van een imago voor de muzikant. Hij maakte soms mee de muzikant door gestalte te geven aan een imago of door het imago zelf te creëren. Bono zegt: “Anton doesn’t photograph who you are, he photographs who you might be …”. (U2 & I p.13) Tegelijkertijd maakten de muzikanten eigenlijk ook Corbijn tot wie hij is geworden, door de aantrekkingskracht die ze uitoefenden op hem en door hem toe te laten hen te fotograferen. Bono zegt dat mensen Corbijn herkennen in zijn werk. Hij antwoordt daarop: “ That’s partly because of you and U2 have always been very stimulating to me, about taking risks and about experimenting with stuff and I’ve been able to develop for a big part thanks to U2”. (U2 & I p.15)
Bronnen
Anton Corbijn, The Living and the Dead, Schirmer/Mosel, 2018
Anton Corbijn, Allegro, Schirmer/Mosel, 1991/2018
Anton Corbijn, Hollands Deep, Schirmer/Mosel, 2015
Anton Corbijn, 1-2-3-4, Hannibal, 2015
Anton Corbijn, Inwards and Onwards, 2011
Anton Corbijn, U2 & I: the photographs, 1982-2004, Schirmer/Mosel, 2005
Video Shadow play, The making of Anton Corbijn, Paradiso, 2011
https://photoq.nl/drie-kwartier-anton-corbijn-over-zijn-leven-en-werk/
https://nos.nl/artikel/2025840-den-haag-toont-de-totale-anton-corbijn.html
https://damusic.be/dossier/anton-corbijn-65-1994.html
https://www.youtube.com/watch?v=hB28qQMI_D4&list=PLS3TFJ1X84d1EZOoW3lVzzcql3DS24hiI
https://pf.nl/anton-corbijn-fotografeert-het-weefsel-van-het-leven/
https://www.youtube.com/watch?v=vOqmWR9ZZ1Y
https://kunstgeschiedenis.weebly.com/anton-corbijn.html
https://www.parool.nl/nieuws/fotograaf-hanekroot-bowie-kwam-de-eerste-keer-bijna-verlegen-over~b8df3ace/
https://www.standaard.be/cnt/dmf20150319_01588234